SANJAY JAGATSINGH
Maurice Curé. Listwar Parti Travayis (Ptr) kumans ar li. En lorea kin al apran medsin langleter, kin develop en bon klientel parmi ban nanti kan lin returne an 1913 me ki pa ti ditu kontan, Selvon ek Teelock rakont nu, kot so pei ti ete. Li ti ena osi ban klian dan vilaz e sa fer li trakase move kalite pu lasante travayer ler li truv zot leta. An 1934 li dan Konsey Guvernmantal kot pu so promie diskur li deman reprezantasion travayer dan sa konsey la e rekonesans muvman sindikal. Sitiasion telman dan dife ki sis mwa pa gayn letan pase e ala li pe fer ban nuvo revandikasion: pansion vieyes e ameliorasion kondision ban travayer lindistri sikriyer.
Lagazet tret li de kominist e li perdi dan eleksion Zanvie 1936. Me li pa dekuraze u perdi letan. Mwa swivan, 88 banane zordi, le 23 Fevriye 1936 li organiz en miting dan San de Mars ansam ek Moutou, Sahadeo ek ankor pu fond pli gran parti dan listwar Moris. Ban miting e rasanbleman Ptr se ban seans pu edik ban gro laful dimun vit lor ban zafer estra inportan pu zot byinet e pu kre en vag progresis. Curé viktim telman represion ki li fayit e demisione depi Ptr an 1941. En lot kolos lamem pu pran labar.
Emmanuel Anquetil. En marin kin pas buku letan an Ostrali ek Langleter e kin konpran kuma sindikalism se en zarm pwisan ti en kolaborater Curé apre so retur Moris. Emmanuel usi ti truv ban kondision ban travayer telman dan bez ki lin servi so gran intelizans e so ban talan pu zot sor ameliore. Ban otorite kolonial ti pe per so ban kapasite organiz dimun alor zot fin deport li Rodrigues an 1938. Me lin revini ase vit e fin kontinie organiz dimun rapidman. Lin bril so lavi pu avansman so ban konpatriot. Mersi Emmanuel pu sa zoli fedartifis la. Anu dekuver kuma nu trwaziem kolos fin tini guvernay Ptr.
Guy Rozemont. Nu rapel sa Lider Parti Travayis la pu so mosion fer Promie Me vin en konze piblik pu selebre dinite ban travayer e rekonet zot gran rol dan kreasion larises dan Moris. Me Guy fin fer plin lezot zafer osi sinon pli inportan. Lin konbat pu amelior kondision ban travayer inklian don zot drwa de vot e elir zot ban reprezantan dan konsey lezislatif. Pa difisil konpran kifer travayer ti pe anvi gayn ban dimun ki pu fer kiksoz de fondamantal laba e amen developman konstitisionel ki bon pu zot e sitwayin an zeneral – se pa selman akoz ban kondision ki ti dan dife e ki ti fer krim kont limanite lor later Moris me se osi prinsip de baz amelior ban zafer tan ki ena lavi.
Seski nu lir usi pli u mwin dan Petals of Dust. Bi mosion Guy an Desam 1953 se byinsir transfer inpe puvwar Guverner a ban reprezantan popilasion. Apre se en memorandum ki zot avoy Lord Munster. Ban diskision kontinie dan Lond ek Moris ziska ki Sekreter Deta pu ban Koloni Lennox-Boyd pibliye so ban propozision. Li rekoman PR (Proportional Representation) pu anpes en swadizan dominasion Indu me sa Ptr absoliman e avek rezon pa dakor.
Chit Dukhira dan so liv Experiments in Democracy rapel nu ki Komite Egzekitif Ptr preside par Guy ti ekspilse so frer Philippe Rozemont apre ki li ti vot an faver sa propozision PR la. En tigit letan apre Guy desede e ena en eleksion parsiel dan Porlwi kot ban minorite an mazorite. En zoli plas pu nu zwen nu katriem kolos.
Renganaden Seeneevassen. Pa pran buku letan pu konpran ki li ti en dimun mari inportan pu Ptr e donk pu Moris. Pli tar mon lir Renga Is No More e sa fin fer mwa kon li plis. Sada Reddi rakont nu dan biografi Ringadoo ki Renga ek Edgar Millien ti ban prinsipal portparol dan muvman anti-PR ki Ptr ti lanse. E ki Renga ti kapitaliz lor so ban talan ansyin profeser pu explik en lodians dan Teat Porlwi lor tablo ek lakre ki ban implikasion PR. Mauritius Times li, ti lans so fame kanpayn Down With PR. Ptr fini par ranport sa parsiel Me 1956 la dan en landrwa, kot li bon rapel, minorite an mazorite e trwa mwa apre zot pran minisipalite Porlwi pu promie fwa. Sa ban viktwar la anter PR pur de bon e nu evantielman gayn FPTP (First-Past-The-Post) ki meyer system elektoral dan lemond. Zot fin pare pu sinkiem kolos?
Seewoosagur Ramgoolam. Pli gran PM ki Moris fin gayne. Malgre en lanfans byin difisil kot li ti perdi en lizie dan en fason dramatik. Lin persevere e lin transform li an en gran lider ki ti osi byin rize. En so ban pli gran realizasion se ban gran lekip dimun ki lin met dibut pu amen lindepandans, relev ban defi kaziman insirmontab ki pei ti pe fer fas an 1968 e develop Moris den fason estraordiner. Se en dimun ki ti konpran ki diob pli inportan en lider se rekritman talan. Anu zwen en so ban meyer rekritman e nu siziem kolos.
Kher Jagatsingh. Idol SSR, en fonksyoner kin kit servis sivil pu al ko-fond Mauritius Times laz 23 an. Depite avan li gayn 28 an, Sekreter Zeneral Ptr a 30 pu 21 an e Minis Lasante a 36, Minis Planing Ekonomik e Developman a 40. Politisyin dan Moris kin probableman plis voyaze e ti kon plis dimun inportan dan lemond. Buku dimun dan diferan parti dir se en ban politisyin kin fer plis pu Moris. Sirman akoz li en ban prinsipal arsitek nu leta providans. An 1956 li ti osi partisip dan kanpayn anti-PR.
Kuma Ban Kolos Ti Pu Truv Performans Navin
Si zot ti la zordi le 23 Fevriye 2024 dan meyer form zot lavi pu manz en bon but gato laniverser zot parti zot ti pu kontan truve ki FPTP tuzur meyer system elektoral dan lemond kin servi buku pei i konpri Moris mari byin. Zot ti pu sirman dir sa tigit dimun ki pankor konvinki ki depi Zanvie 2015 nun al vote dan eleksion zeneral 1 sel fwa alor ki Israel kot ena PR in al vote 6 fwa akoz instabilite perpetiel ki PR suvan zenere eleksion apre eleksion u Belzik ki usi servi PR ti pran 541 zur pu form en guvernman an 2011. Renga ek Kher ti pu mari kontan ki elekter Morisyin ti rezet PR en deziem fwa an 2014. Me ena buku zafer ki pa ti pu fer zot plezir e en bon parti ladan fin arive akoz Navin.
Zot ti pu sirman vot Ptr an 1995 e kontan retruv en PM ruz. Me zot ti pu sirman ena rezerv lor sertin kandida ki Navin ti swazir e vit truv so performans mari mediok. Tro buku rise puse steril san nanye arive. Zot ti pu soke ek seki li ti pe rod fer ek CWA e zot probableman pa ti pu inpresionie par fason kanpayn elektoral ki zot parti ti fer an 2000. Sandut zot ti pu rod konsey li me se pa sir ki li ti pu ekute. Parksi zot aksion pase byin dokumante donk si li ti anvi kontinie ek direksion ek nivo zot travay li pa ti pu inposib.
Zot ti pu revot li an 2005 me zot pa ti pu dakor ek en flat tax 15% pu plizir rezon evidan ek ban katastrof ki ti pe arive en deryer lot. Takse lintere e elimin ban egzanpsion kin tuy nu kiltir epargn, don kado 5 milyar rupi en lindistri kin mor depi lontan, siyn ban kontra abizif, zwe rulet ris ek sibsid SC/HSC, tir sibsid lor diri/lafarin pu ban rezon konpletman debil, ras dipin dan labus zanfan lekol e fer pri later determine par milioner etranze. Zot ti pu truv sa propagand ki MBC ti pe fer la infekt. SSR pa ti pu dakor ki atribie li tu zafer ki Ptr in fer. Renga posibleman ti pu rant en kes pu tialenj flat tax 15% la parksi nu ti pe pas de demokrasi a plutokrasi. Emmanuel, Guy e Maurice ti pu bros latet Navin e si li pa ti konpran mem zot ti pu lev pei kont li sirtu pu so ban lalwa travay. Par kont zot ti pu siport Bheenick pu so ekselan travay labank Moris.
Pa sir zot ti pu vot Navin an 2010. Pa ti pu drol si zot ti pu organiz so depar depi Ptr. Zot ti pu definitivman pa vot pu li an 2014 e an 2019. Ferm parlman pandan 9 mwa pu pon en papier lor reform elektoral ki preske en frer zimo propozision toksik Sithanen pa ti pu fer zot kontan ditu. Azut en doz PR dan nu system elektoral 58 an apre ki zot ti anter li dan Porlwi? Tu lezo dan zot lekor ti pu kont sa. Desizion Navin redon Sithanen de tiket apre se ki lin fer ant 2005 ek 2010 ti pu fer zot mari araze e pa drol si zot ti pu fer kanpayn kont li.
Eski zot ti pu vot pu Navin an 2024? Pena sime. E sirtu pa kan zot ti pu konpran kot Moris pu ete lafin lane (get tiart) e analiz ban angazman Ptr/MMM/PMSD. Zot ti pu dakor ar li ler li dir ki li pena oken leritaz politik apre 3 manda kom PM. Sa zot ti pu fini warn li depi 2005 mem ki sa pu arive ler zot get sa direksion ki li ti pran la. Zot pa ti pu vot Pravind non pli parski lin pli u mwin kontinie anfons Moris dan presipis. U Paul ki ti bizin fini kit MMM depi byin lontan parski li penan nanye de bon pu ofer Moris. Zot ti pu sandut truv sertin ban propozision Reform Party kuma drwa revok en depite e zir en afidavit pu ban angazman interesan.
Referans
Dukhira, C., (2002), History of Mauritius. Experiments in Democracy.
Forget, G., (1958), Ce que fut l’homme. mauritiustimes.com. Aksede 15.2.24.
Jagatsingh, K., (1981), Petals of Dust.
Reddi, S.J., (2000), Sir V. Ringadoo, An Opportunity to serve, Mahatma Gandhi Institute.
Selvon, S., (2018), A New Comprehensive History of Mauritius, Editions de l’Océan Indien.
Teelock, V., (2009) Mauritian History. From its Beginnings to Modern Times. Mahatma Gandhi Institute.