Yani Maury
Dan nimero 156 Anou Koz Parol ki pe paret zordi, nou pe vinn lor piblikasion Rapor Lortograf Kreol Repiblik Moris (LKRM) ki inn lanse an Me sa lanin-la. Apre piblikasion rapor Lortograf Kreol Morisien (LKM) pār Akademi Kreol Morisien (AKM) an 2011, Akademi Kreol Repiblik Moris (AKRM) inn pibliye “enn bilan lor lekritir Kreol Morisien (KM) ek Kreol Rodrige (KR)”. Travay-la inn realize pār Komision Lortograf ek Terminolozik ki AKRM inn met anplas ek li inn reini, sou prezidans Prof. Arnaud Carpooran ek kordinasion Dr Beatrice Antonio-Françoise, bãnn kontribiter depi diferan institision ki konserne pār lansegnman ouswa promosion ek valorizasion Kreol Morisien dan so dimansion ekri. Pārmi sa bãnn institision-la, nou retrouv: UoM (kot inn enan kontribision bãnn lecturer me ousi bãnn doktoran), MIE, MES, SeDEC ek Creole Speaking Union.
Ki ti lobzektif Rapor-la?
Si dan so introdiksion, Prof. Carpooran inn rezim obzektif global sa rapor-la atraver sa bãnn mo-la: “fer enn update lor sertin laspe Rapor LKM ek propoz enn bilan lor bann lavansman ki finn enan an zeneral dan Repiblik Moris konsernan lekritir kreol dan so lortograf ofisiel pandan sa dernie deseni-la”, dan so prefas, Prezidan AKRM, Dr Om Varma, inn azout lefet ki travay-la permet “ pous ankor pli lwin bann travay ki ti deza koumanse, ant 2010 ek 2011 par AKM sou prezidans Prof. Vinesh Hookoomsing”.
Rapor 2024 ek Rapor 2011: term “Morisien” ranplase pār “Repiblik Moris”
Enn diferans flagran ki dimounn pou fasilman remārke lor kouvertir Rapor 2011 ek Rapor 2024, se dan nom bãnn Rapor-la zotmem. La kot ti enan ‘Morisien’ an 2011, an 2024, enan ‘Repiblik Moris’. Sanzman-la konsern otan nom Akademi-la limem, kot AKM inn vinn AKRM, ek nom Rapor-la, ki inn vinn “Rapor Lortograf Repibik Moris”, e nonpli zis “Lortograf Kreol Morisien”.
Rol Kreol Rodrige dan sanzman nom Akademi ek Rapor Lortograf
Sa ti sanzman dan apelasion-la, ki kapav paret banal, ti zistifie pār lefet ki an 2019, KR, antan ki enn lang an limem, ti inn deza rekonet atraver ofisializasion so lortograf, kreasion enn Akademi Kreol Rodrige (2019) ek lansman enn prototip pou Diksioner Kreol Rodrige (cf. AKP, no.136).
Dayer, dan sou-tit Rapor 2024, enan dan fason explisit, sa mansion-la: “Enn bilan lor lekritir Kreol Morisien (KM) ek Kreol Rodrige (KR)”. Sa formilasion-la vinn zisteman montre ki sa de lang kreol la enan sakenn zot spesifisite.
Inskripsion Kreol Rodrige dan Rapor LKM
Eleman konpletman nouvo ki inn azoute dan sa rapor-la, se kestion KR. Enan trwa sapit ki axe lor KR. Zot abord plizir laspe, notaman: listorik lekritir pār rapor ek KR, bãnn premyin reflexion lor enn lekritir spesifik pou KR, bãnn premyin text an KR, kreasion Akademi Kreol Rodrige, kontextializasion bãnn maniel skoler an KR, kreasion Diksioner Kreol Rodrige ek enn gro-plan lor bãnn spesifisite KR ki afekte lekritir.
Listwār lekritir pār rapor ek KR
Kan Rapor LKM ti pibliye an 2011, kestion ki konsider KR kouman enn lang an limem e ki potansielman diferan avek KM, pa ti fer pārti bann deba ki ti enan sa lepok-la ant bãnn lingwist Repiblik Moris. Seki vedir ki prosesis rekonesans KR pa ti ditou evidan dan koumansman.
Li bon rapel ki depi 2004, Rapor Grafi-Larmoni ti met an evidans lefet ki vāryete kreol ki koze dan Rodrig, ti enan bãnn spesifisite ki diferansie li ek KM, me li pa ti al ziska konsider KR kouma enn antite otonom antan ki tel. Pārkont li ti fer mansion labsans bãnn text ki inn ekrir an “Kreol Rodrige” e ki ti pou kapav servi kouman referans dan sa faz ārmonizasion grafik la.
Bãnn devlopman otour lekritir KM dan Moris (kouman piblikasion Diksioner Morisien (2009) ek Rapor LKM (2011)) inn azir kouman enn deklik pou Rodrig. Se apārtir-la ki plizir text pou met anplas an KR pou demontre ki li enn lang avek so bãnn prop pārtikilarite. Enan biensir Diksioner Kreol Rodrige ek so lortograf, me enan ousi plizir text literer dan form roman ek rekey poezi ki inn pibliye pār bãnn Rodrige.
Lansegnman KR dan lekol
Avek bãnn devlopman otour ofisializasion KR, inn enan depi 2020 bãnn zelev Rodrige dan bãnn lekol primer ki inn koumans aprann zot lang. Premyin rezilta KR dan PSAC lanin dernier inn depas bãnn latant. Plis ki 97% reisit. Enn sif ki montre bien lintere bãnn zelev rodrige pou sa size-la. Prosin defi aster-la pou Rodrig: se permet KR ariv onivo kolez ek fer ansort ki pārey kouman bãnn zelev morisien pe kapav aprãnn KM dan lekol, bãnn zelev Rodrig ousi kapav kontign aprãnn zot lang maternel.
Dikisoner Kreol Rodrige ek tez doktora: enn ti remersiman personel
Mo profit paz AKP ki pe sorti zordi e ki pe konsantre lor Kreol Rodrige, pou adres enn not personel dan form enn gran remersiman ek tou bãnn dimounn ek institision ki inn kontribie pou fer bann proze otour KR vinn enn realite, ek pe kontignin fer zot promosion.
Enn gran remersiman lor mo nom personel, pārski non selman, bann proze-la inn permet mwan trouv mo nom paret pou premyin fwa lor kouvertir enn liv, antan ki ko-oter DKR (akote enn dimounn kouman Prof. Arnaud Carpooran), me zot inn ousi, dan zot globalite, port mwan boner dan kad mo tez doktora dan domenn “Sciences du langage” dan Liniversite Moris, ki ti enan pou tit Le Diksioner Kreol Rodrige : conception, conceptualisation et réalisation» . Mo pe donk adres an piblik enn remersiman personel ek tou bãnn dimounn ek instans ki inn akonpagn mwan ek ankouraz mwan dan sa pārkour-la.
Mo exprim mo rekonesans dabor ek tou sa bãnn Rodrige ki, depi boukou lanin, inn lite pou rekonesans zot lang maternel. Bãnn devlopman resan ki inn enan otour KR sa 5 dernien lanin-la, li dan enn gran pārti, rezilta zot travay ek zot determinasion. Mo tez inn instrir limem dan mouvans sa bãnn deba ek konba-la, e tez-la fer dayer listorik bãnn diferan letap ki inn mārk sa konba-la.
Lor plan institisionel, mo bizin dir enn gran mersi Higher Education Commission, Fakilte Sians Sosial ek Humanities UoM, Komision Ār ek Kiltir Rodrig ek popilasion Rodrig an zeneral pou konfians ki zot inn met dan mwan.
Mo bizin ousi remersie ousi bãnn media rezional ek nasional ki inn swiv kestion KR depi koumansman ek inn sirtou ankouraz nou dan nou bãnn proze.
Me mo pli gran remersiman li al sirtou an direksion mo direkter tez Prof. Arnaud Carpooran ek Dr Yannick Bosquet (direktris asosie), ki inn dõnn mwan, lor plan siantifik, formasion ek ankadreman ki bizin toutlong mo pārkour antan ki etidiant, ek inn permet mwan terminn sa pārkour-la dan sa fason-la.
Dr Yani Maury