Dr YANNICK BOSQUET
Liniversite Moris
An Me 2024, Statistics Mauritius finn rann piblik bann sif detaye resansman 2022. Kestioner ki servi pou resansman popilasion Repiblik Moris ena enn vole lingwistik atraver 2 kestion : 1) Ki langaz ou bann anset ti koze? (What is the language spoken by the person’s ancestors?) ek 2) Ki langaz ou abitie koze dan ou lakaz? (What is the language that the person usually speaks at home?). Apartir bann repons ki finn rekeyir, nou pou al get sitiasion aktiel bann langaz dan Repiblik Moris, me ousi zot evolision, an konparezon avek bann rezilta bann resansman pase.
Konsolidasion Kreol kouma premie lang ek lang nasional de facto Repiblik Moris
Dan nimero 35 Anou Koz Parol lor bann done resansman 2011, Prof. Vinesh Hookoomsing, ti komant bann rezilta lor lang Kreol, dan sa fason-la: « li enn veritab deklarasion kolektif ki nou Morisien-Rodrige, zanfan mem Repiblik, nou finn fer pou afirm enn verite sinp me fondamantal: nou [langaz]-lakaz, samem nou lang maternel, samem lang nasional nou Repiblik ». Sa lepok-la, 84 % popilasion Repiblik Moris ti afirme ki zot koz Kreol dan zot lakaz. Preske 10 banane apre, sa konsta-la vinn ankor plis for avek rapor resansman 2022, ki indike ki 90 % popilasion servi zis Kreol dan zot fwaye. Si nou azout avek sa 76,606 sitwayin ki finn reponn ki zot servi Kreol dan zot lakaz an konbinezon avek enn lot lang, kouma Hindi ouswa Franse, nou retrouv nou avek 96.2% popilasion ki ena Kreol kouma langaz-lakaz, seki fer ki Kreol li lang maternel 96.2% popilasion ek li vinn dan enn fason inkontestab ek faktiel premie lang ek lang nasional Repiblik Moris.
Li interesan rapel, avek Prof. Vinesh Hookoomsing, ki bann done resansman 2011 ti kas enn rekor avek plis ki 1 milyon Morisien ki ti deklare ki Kreol se lang ki zot koze dan lakaz. Si dapre rapor lor resansman 2022, ki ti pibliye an Novam 2022, poursantaz total lokiter Kreol finn ogmante par 6%, bann sif detaye montre enn paradox: enn bes dan nonb lokiter, ki finn vinn 968,952. Sa bes dan statistik la, li kapav explike dan enn kote, par diminision popilasion Moris pandan sa 10 dernie lane-la, ek, dan enn lot kote, par fenomenn migrasion.
Evolision pratik Kreol lor enn peryod 70 lane
Seki ankor pli interesan, se kan get kourb ogmantasion poursantaz lokiter lang Kreol dan Repiblik Moris, lor enn long peryod. Pou sa, nou finn konpil bann sif resansman ki disponib lor sit Statistics Mauritius, setadir depi 1952 ziska 2022. Bann sif ki nou finn konpile, e ki nou pe reprodir dan Chart ki swiv montre enn progresion preske konstan Kreol kouma lang prinsipal ki bann Morisien abitie koze (dan zot lakaz).
Ki bann lezot fe markan ki nou kapav retenir depi bann sif detaye resansman 2022?
- Aparision lang « Bangla » pou premie fwa dan resansman Moris. 14,418 dimounn finn deklare ki zot servi Bangla dan zot lakaz an 2022. Aparision Bangla dan resansman li enn fe nouvo an limem ek, dan sa kontext-la, nonb lokiter kapav paret inpresionan. Me si nou get bann sif detaye inpe pli pre, nou remarke ki lang Bengali, ki finn touzour aparet dan bann resansman lingwistik Moris, finn resans zis 110 lokiter an 2022 kont 7,139 lokiter an 2011. Anfet, Bangla ek Bengali, se de nom ki dezign mem lang, lang ofisiel Bangladesh, me Bangla li enn andonim (setadir, nom lang-la dan pei kot koz li), ek Bengali, se enn exonim (setadir, nom lang-la andeor pei kot koz li). Mem lozik aplike pou Mumbai ek Bombay par exanp. Donk dan enn kote, nonb lokiter Bangla / Bengali finn ogmante dan Moris ek dan enn lot kote, nom lang-la finn ranplase dan resansman.
- Angle, lang ofisiel de facto koze par zis 0.6% popilasion Moris. Konstitision Repiblik Moris pa etablir explisitman Angle kouma lang ofisiel, me lefet ki Angle servi dan bann fonksion ofisiel, fer ki se lang ofisiel de facto dan Repiblik Moris. Bann sif detaye 2022 vinn zet enn lekleraz, ankor enn fwa, lor enn gran kontradiksion: langaz ki koze par 968,952 dimounn pena okenn fonksion ofisiel, alor ki langaz ki koze par zis 7,029 dimounn okip tou fonksion ofisiel. Lefet mem ki bann done resansman napa disponib dan premie lang ki servi dan Repiblik Moris, li enn kontradiksion an limem, ek sa debous otomatikman lor enn kestionnman lor absans demokratizasion konesans dan nou pei, atraver prinsipal lang maternel so popilasion.
- Bhojpuri, deziem lang dan Repiblik Moris. Resansman 2022 indike ki ena 29,827 sitwayin Repiblik Moris ki servi Bhojpuri dan zot lakaz, ek 329,674 deklare ki se lang zot bann anset, seki fer ki Bhojpuri deziem lang anterm nonb lokiter dan Repiblik Moris. Premie fwa ki Bhojpuri fer so laparision dan resansman, se an 1983, kot 197,050 Morisien ti deklare ki zot servi li dan zot lakaz. Avan sa, li ti kontabilize sou ribrik ki konsakre ek Hindi.
- Kantone, lang ki ena pli tigit lokiter dan Moris. Dapre resansman 2022, ena 17 dimounn ki finn deklare ki zot servi Kantone dan zot lakaz kont 301 ki ena li kouma lang ansestral seki fer ki se lang ki ena pli tigit lokiter dan Repiblik Moris.
- 26 lang koze dan Moris. Bann sif detaye resansman montre ki Repiblik Moris ena enn degre miltilingwism inportan avek 26 lang ki koze dan bann fwaye morisien. Parmi zot, ena bann lang ki ena enn prezans istorik kouma Hindi, Urdu, Hakka, me ena ousi bann lang ki an lien avek enn fenomenn migrasion ki ase resan, kouma Ris (langaz prinsipal Larisi) ou Afrikaans (enn parmi bann lang ofisiel Sid-Afrik).
Evolision dan formilasion bann ribrik lingwistik dan resansman ant 1952 ek 2022
Resansman 2022 fourni bann done lingwistik dapre 2 kriter : 1) langaz ki bann anset ti koze (language of forefathers) ek 2) langaz-lakaz (language usually spoken at home). Dapre nou bann observasion, se apartir resansman 1990 selman ki sa formilasion-la finn stabilize. Avan sa, finn ena boukou varyasion :
- 1952. Rensansman kontenir trwa kestion/ribrik lingwistik avek enn prezantasion par group lang: dan enn kote bann lang eropeen ek dan enn lot bann lezot lang. Nou ousi retenir komanter ki introdir bann done avek lanfaz lor miltilingwism dan Moris ek linportans Kreol Morisien sa lepok-la, ki ti pe koze par tou bann group etnik dan popilasion kouma kapav trouve dan foto ki vinn apre.
- 1962. Trwa kestion/ribrik lingwistik ti paret: Lang maternel (mother tongue) ki ti nesesit enn explikasion dan kestioner, langaz ki abitie servi (language currently spoken), langaz ki servi okazionelman (language occasionnaly spoken).
- 1972. Premie resansman apre lindepandans Moris ek nou kapav observ pa mal sanzman. Nosion lang maternel disparet depi resansman ek ranplase par ‘linguisctic group/ language of foretathers’ ek kot laksan nepli lor lanfans ek transmision maternel me lor apartenans ek enn group ek ligne paternel. Nosion ‘anset’ (forefathers) introdir pou premie fwa kouma explikasion pou « linguistic group » ki finn servi zis sa lane-la dan kestion resansman. Dan mem kestioner, finn mansione ki pou bizin konsider ‘patwa kreol’ kouma enn lang zis pou resansman (for the purpose of the census only, consider Creole Patois as a language). Sa not-la donn nou enn linformasion lor nom ki ti pe donn Kreol Morisien 50 an desela, me ousi persepsion ki ti ena lor lang kreol, ek permet mezir parkour ki nou finn traverse dan zis 50 lane.
- 1983. Nosion ‘lakaz’ introdir pou premie fwa pou kestion ki konsern langaz ki enn individi abitie koze e ki ti nesesit, sa lepok-la, enn explikasion (the language currently or most often spoken by the individual).
1. Tou bann sif ki nou finn servi ek site dan sa lartik-la disponib lor https://statsmauritius.govmu.org/Pages/Censuses%20and%20Surveys/Housing-and-Population-Census.aspx